Hiện tại khi nói về sản xuất chip, người ta thường nghĩ ngay đến Taiwan Semiconductor Manufacturing Co (TSMC) của Đài Loan và Samsung Electronics của Hàn Quốc. Mỹ từng là nước dẫn đầu, nhưng bây giờ đã tụt lại phía sau trong lĩnh vực quan trọng này sau những thay đổi lớn về mô hình kinh doanh ngành bán dẫn thế giới.
Tuy nhiên, tình trạng thiếu hụt chất bán dẫn và căng thẳng địa chính trị với Trung Quốc đã thúc đẩy việc giám sát của chính quyền Washington đối với chuỗi cung ứng, vốn đang tập trung trong tay một số ít công ty, để đưa Mỹ về vị trí lãnh đạo.
Châu Á thống trị ngành sản xuất bán dẫn
Chìa khóa để hiểu lợi thế địa chính trị của ngành bán dẫn nằm ở việc nắm bắt được chuỗi cung ứng và các mô hình kinh doanh. Những công ty như Intel là nhà sản xuất thiết bị tích hợp (IDM), họ thiết kế và sản xuất chip của riêng mình. Sau đó, trên thị trường nổi lên nhiều hãng bán dẫn nổi tiếng khác, họ cũng thiết kế chip nhưng lại thuê sản xuất bên ngoài ở các xưởng gia công. Hai xưởng gia công chất bán dẫn lớn nhất thế giới hiện nay đều thuộc về châu Á, đó là TSMC của Đài Loan và Samsung Electronics của Hàn Quốc.
Trong khoảng 15 năm trở lại đây, các công ty công nghệ bắt đầu chuyển sang mô hình trên. TSMC và Samsung đã ngay lập tức tận dụng lợi thế, đầu tư mạnh vào công nghệ sản xuất tiên tiến nhất để đáp ứng nhu cầu của khách hàng. Bây giờ, nếu một công ty lớn như Apple muốn có được chip mới nhất cho việc sản xuất iPhone thì họ phải nhờ đến TSMC để làm điều đó.
Theo dữ liệu từ Trendforce, TSMC có 55% thị phần sản xuất bán dẫn và Samsung là 18%. Đài Loan và Hàn Quốc kết hợp chung chiếm hơn 70% thị trường toàn cầu về xưởng gia công, đây là minh chứng cho thấy vị trí thống trị và sự phụ thuộc của các nước khác vào TSMC và Samsung.
“Năm 2001, có 30 công ty sản xuất bán dẫn ở vị trí dẫn đầu. Tuy nhiên, do chi phí sản xuất tăng cao và những khó khăn khác nên con số này đã giảm xuống chỉ còn 3 công ty là TSMC, Samsung và Intel. Quy trình sản xuất của Intel vẫn đi sau TSMC và Samsung”, theo một lưu ý từ Bank of America công bố vào tháng 12.2020.
Neil Campling, trưởng bộ phận nghiên cứu công nghệ, truyền thông và viễn thông tại Mirabaud Securities, nói với CNBC qua email rằng, Đài Loan và Hàn Quốc đã trở thành nhà sản xuất hàng đầu trong lĩnh vực chế tạo các tấm wafer đòi hỏi vốn đầu tư lớn. Một phần thành công của họ trong 20 năm qua là nhờ vào chính sách hỗ trợ của chính phủ, cùng với khả năng tiếp cận lực lượng lao động có tay nghề cao.
Chuỗi cung ứng phức tạp
Song, có một điều đáng nói là mặc dù TSMC và Samsung nắm giữ hoạt động sản xuất chất bán dẫn, cả hai vẫn phụ thuộc nhiều vào thiết bị, máy móc từ Mỹ, châu Âu và Nhật Bản.
Theo số liệu của Gartner, có năm công ty “semicap”, tên gọi của nhà sản xuất công cụ theo yêu cầu của các xưởng gia công thiết bị bán dẫn, chiếm gần 70% thị trường. Ba trong số này là của Mỹ, còn lại một của châu Âu và một của Nhật Bản. ASML của Hà Lan là công ty duy nhất trên thế giới có khả năng tạo ra quy trình siêu tia cực tím (EUV) làm công cụ sản xuất những loại chip tiên tiến nhất.
Mỹ đang có kế hoạch gì?
Có lẽ nhờ sự phụ thuộc qua lại lẫn nhau như vậy nên Mỹ không nhất thiết phải chịu cảnh tụt hậu trong ngành bán dẫn. Một số công ty của Mỹ đóng vai trò không thể thiếu trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Điều mà Mỹ đang đi sau ở đây là hoạt động sản xuất. Dưới thời Tổng thống Joe Biden, Mỹ đang tìm cách để quay lại vị trí dẫn đầu trong sản xuất và đảm bảo chuỗi cung ứng.
“Sự thiếu hụt nguồn cung chất bán dẫn có lẽ đã khiến Mỹ nhận ra rằng họ không kiểm soát được vận mệnh của mình. Nhưng cũng có những yếu tố địa chính trị đang diễn ra, thông báo cho chính sách mới của Mỹ”, Neil Campling nói.
Tháng 2.2021, ông Biden đã ký một lệnh điều hành liên quan đến việc xem xét chuỗi cung ứng chất bán dẫn để xác định rủi ro. Bên cạnh đó, 50 tỉ USD cũng được đưa ra để hỗ trợ sản xuất, nghiên cứu chất bán dẫn. Intel tháng trước công bố kế hoạch chi 20 tỉ USD để xây dựng hai nhà máy sản xuất chip mới và cho biết chúng sẽ hoạt động như xưởng gia công. Điều này được kỳ vọng có thể cung cấp giải pháp thay thế TSMC và Samsung.
“Về lâu dài, chính quyền ông Biden muốn tiếp tục khuyến khích các nhà sản xuất chất bán dẫn trong nước và nước ngoài mở rộng công suất tại Mỹ để giảm sự phụ thuộc sản xuất ở các khu vực nhạy cảm về địa chính trị như Đài Loan, đồng thời tạo ra công việc kỹ thuật lương cao”, Paul Triolo, người đứng đầu bộ phận thực hành công nghệ địa lý tại Eurasia Group, nói với CNBC.
Mặt khác, một phần chính sách của Mỹ trong lĩnh vực bán dẫn là hình thành liên minh. Theo báo cáo đầu tháng này của Nikkei, Mỹ và Nhật Bản sẽ hợp tác về chuỗi cung ứng cho các thành phần quan trọng như chất bán dẫn. Hai bên hướng tới hệ thống sản xuất không tập trung vào các khu vực cụ thể như Đài Loan.
“Họ đang cố gắng thiết kế lại cách thức hoạt động của ngành công nghiệp chip thế giới, đặc biệt khi phải đối mặt với một Trung Quốc đang trỗi dậy. Điều này không nhất thiết là về khả năng tự cung tự cấp, thay vào đó là việc xây dựng các lĩnh vực quan trọng thoát ly ra khỏi địa chính trị. Vì một số nước cũng cùng chung mối quan tâm về Trung Quốc với Mỹ, nên Mỹ đang thu hút một phần thế giới về phía mình”, Abishur Prakash, chuyên gia địa chính trị tại Trung tâm Đổi mới Tương lai, một công ty tư vấn có trụ sở ở Toronto (Canada), nói.
