Khỏa thân trong hội họa hiện đại "lột xác" nhờ một bộ tranh bị "tuýt còi"

Họa sĩ người Ý Amedeo Modigliani (1884 - 1920) được xem là người làm mới đề tài khỏa thân trong hội họa hiện đại, ông là một trong những bậc thầy được nể trọng của hội họa hiện đại.

Thiên tài hội họa đoản mệnh

Dù sớm qua đời khi còn trẻ, lúc mới 35 tuổi vì bệnh lao màng não, nhưng Modigliani đã kịp để lại dấu ấn đậm nét trong lịch sử hội họa. Ông nổi tiếng nhất với những bức tranh khỏa thân theo phong cách hiện đại với những đường nét gương mặt, thân hình... được kéo dài siêu thực.

Những tác phẩm của Amedeo Modigliani không được đón nhận nồng nhiệt khi ông còn sống. Ông hầu như chưa được chứng kiến thành công nào của bản thân lúc sinh thời, nhưng sau này, sự nghiệp và tầm vóc của ông được nhìn nhận lại. Tác phẩm của Modigliani đã từng có những lần xác lập kỷ lục về giá trên thị trường hội họa.

Không có nhiều họa sĩ tạo được sức nóng bền bỉ trong tác phẩm như Modigliani. Ngay từ đầu, khi còn chưa được công chúng ưa chuộng như hiện nay, những tác phẩm của Modigliani đã được các họa sĩ, nhà phê bình nghệ thuật, nhà sưu tầm hội họa đương thời rất quan tâm, đề cao.

Nhưng số phận đã quá khắc nghiệt với Modigliani khi khiến ông sớm qua đời vì bệnh tật và không được chứng kiến những thành công lớn trong sự nghiệp của mình.

Lý giải về sức hấp dẫn lâu bền trong tác phẩm của Modigliani, giám đốc nghệ thuật của Bảo tàng Nghệ thuật Houston (Mỹ) - bà Alison de Lima Greene từng giải thích một cách thẳng thắn: "Đó chính là sức nóng gợi cảm, niềm đam mê, khao khát cháy bỏng trong các tác phẩm của ông. Những bức tranh của ông quá đỗi nóng bỏng.

"Có nhiều người vốn không quan tâm tới hội họa, thậm chí không yêu thích hội họa, nhưng lại rất yêu thích tranh của Modigliani. Không chỉ những bức tranh khỏa thân của ông mới hấp dẫn, mà ngay cả những bức khắc họa người phụ nữ có khoác lên mình tấm vải cũng khiến người xem bị mê hoặc và khao khát được chiêm ngưỡng".

Gần đây, các tác phẩm của ông luôn tạo nên những tin chấn động tại các cuộc đấu giá với những con số đạt được thuộc vào hàng kỷ lục. Năm 2015, bức "Nu couché" từng được ông thực hiện hồi năm 1917, được nhà đấu giá Christie đưa ra chào bán tại New York, mức giá sau cùng đạt 170,4 triệu USD, ngay lập tức, tác phẩm thuộc vào hàng những siêu phẩm hội họa đắt nhất thế giới.

Năm 2018, bức "Nu couché (sur le côté gauche)" thực hiện hồi năm 1917 được nhà đấu giá Sotheby bán ra tại New York (Mỹ) với mức giá 157,2 triệu USD. Đây là mức giá cao nhất từng được trả cho một tác phẩm nghệ thuật trong lịch sử hoạt động của nhà đấu giá này.

Người làm mới đề tài khỏa thân trong hội họa hiện đại

22 bức tranh khỏa thân dáng nằm của Modigliani hiện tại đa phần đều thuộc quyền sở hữu của các bảo tàng lớn trên thế giới, ông bắt đầu tìm đến đề tài này từ năm 1908, nhưng phải tới năm 1914, ông mới phát triển được những nét riêng độc đáo trong đề tài này.

Lúc này, người bảo trợ của Modigliani - nhà buôn nghệ thuật Léopold Zborowski đã hào phóng thuê phòng vẽ, người mẫu, mua dụng cụ vẽ cho vị họa sĩ trẻ tuổi chưa có nhiều thành công. Zborowski cũng hỗ trợ cho cuộc sống của Modigliani, nhờ đó, Modigliani có thể chuyên tâm sáng tác trong một khoảng thời gian.

Những người mẫu xuất hiện khỏa thân trong tranh của Modigliani cho tới hôm nay không còn rõ danh tính. Modigliani không bao giờ vẽ những người phụ nữ gắn bó với ông trong những bức họa khỏa thân, đối với những người mẫu xa lạ được mời tới, ông cảm thấy thoải mái và vì thế mà thực hiện nên những tác phẩm đầy ấn tượng.

Tổng cộng, Modigliani đã vẽ 22 bức khỏa thân dáng nằm và 13 bức khỏa thân dáng ngồi trong quãng thời gian từ năm 1916 tới 1919. Khi tổ chức triển lãm hồi năm 1917 với sự hỗ trợ của người bảo trợ Zborowski, sự kiện đã gây nên những bàn cãi lớn trong dư luận và ngay lập tức bị cảnh sát yêu cầu phải dừng lại.

Sự kiện triển lãm lùm xùm ấy chỉ cho thấy rõ hơn sự đen đủi trong sự nghiệp của Modigliani lúc sinh thời, mà không giúp gì cho các tác phẩm của ông, để chúng được biết đến, yêu thích, hay bán ra được giá hơn.

Chỉ tới sau này, những tác phẩm được trưng bày trong triển lãm ngày ấy mới được nhìn nhận lại là những tác phẩm giúp làm mới đề tài khỏa thân trong hội họa hiện đại, và xác lập nên những mức giá kỷ lục tại các cuộc đấu giá trong những năm qua.

Nhận định chung của giới hội họa là Modigliani đã sáng tạo nên những bức chân dung tinh tế, giàu cảm xúc nhất trong thế kỷ 20.

Dù Modigliani kết giao với các họa sĩ thuộc trường phái Lập thể, và các bức tranh của ông cũng phảng phất chất siêu thực với những đường nét cơ thể kéo dài phi thực tế, nhưng chính điều đó lại khiến phong cách của ông trở nên độc đáo, riêng biệt.

Xuất thân của Modigliani

Sinh năm 1884 ở Livorno (Ý), trong một gia đình vốn từng giàu có, Modigliani là một đứa trẻ ốm yếu, bị viêm màng phổi, thương hàn, lao. Mẹ của Modigliani đã tự dạy con học tại nhà. Bà sớm nhận ra và khuyến khích năng lực nghệ thuật ở con trai.

Sau khi đến thăm hết các bảo tàng lớn tại Ý từ khi còn ở tuổi thiếu niên và đã theo học hội họa ở Livorno, Florence, và Venice (Ý), Modigliani tìm đến Paris (Pháp) hồi năm 1906. Khi ấy, Modigliani gây chú ý bởi diện mạo như một ngôi sao điện ảnh: đẹp trai với mái tóc dày và sẫm màu, xoăn tự nhiên, Modigliani gây ấn tượng như thể một công tử giàu có phóng túng.

Về sau này, Modigliani trở nên... phóng túng thật. Chàng họa sĩ trẻ tuổi chìm trong rượu và chất gây nghiện. Những nghệ sĩ đương thời trân trọng tài năng của Modigliani trong lĩnh vực hội họa và điêu khắc, cách sống của ông cũng được nhiều bạn bè nghệ sĩ yêu mến.

Nghệ sĩ điêu khắc người Anh Jacob Epstein từng có thời kết giao với Modigliani, đã nhận xét rằng: "Với bạn bè, Modigliani luôn là người có sức cuốn hút, anh thông thái trong chuyện trò và không bao giờ màu mè, kiểu cách dù dưới bất cứ khía cạnh nào".

Phần lớn những tác phẩm khiến hậu thế nhớ về Modigliani được ông thực hiện trong 5 năm cuối đời. Chính trong những năm tháng cuối đời ấy, Modigliani thực hiện bộ tranh khỏa thân có tính chất bước ngoặt đối với mảng đề tài này trong hội họa hiện đại. Những tác phẩm này về sau làm nên những kỷ lục về giá trong thập niên 2010.

Đặc biệt, bức "Nu couché" hiện nằm trong số những tác phẩm hội họa đắt nhất thế giới. Bộ tranh này hiện được hậu thế đánh giá cao nhất trong sự nghiệp của Modigliani, nhưng nó đã từng gây nên scandal tại Paris hồi năm 1917, khi lần đầu một triển lãm solo của Modigliani được mở ra, đó cũng là lần duy nhất ông có một triển lãm solo trong sự nghiệp.

Lúc bấy giờ, khi triển lãm vừa được mở ra, cảnh sát đã có mặt để đóng cửa triển lãm bởi cho rằng những tác phẩm này là... khiêu dâm.

Modigliani qua đời ngày 24/1/1920, tối hôm sau, hôn thê của ông - Jeanne Hebuterne tự sát. Lễ tang của ông có sự đưa tiễn của đông đảo giới nghệ sĩ tại Paris lúc bấy giờ. Trên bia mộ đề: "Tử thần đã tới đưa anh đi khi vinh quang vừa mới hé".

Bích Ngọc
Theo Artsy/Art Dependence