Tiến sĩ kinh tế Trần Vinh Dự là người đã từng nghiên cứu tại Harvard Yenching Institute. Anh cho biết vào mùa hè năm 2000, khi 22 tuổi, đang làm giảng viên Khoa Kinh tế - ĐH Quốc gia Hà Nội, anh tìm trường xin học tiến sĩ ở Mỹ thì thấy thông báo về học bổng đào tạo sau đại học của HYI nên ngay lập tức nộp hồ sơ. Trải qua một đợt phỏng vấn với giám đốc chương trình học bổng
của HYI, anh được nhận. Từ đây, anh xin thêm làm nghiên cứu sinh tiến sĩ của Universtiy of Texas at Austin. Theo tiến sĩ Trần Vinh Dự, HYI có khuôn viên tọa lạc trong ĐH Harvard, có giám đốc đương nhiệm là Giáo sư Elizabeth J. Perry, giáo sư ngành chính trị của ĐH Harvard. Hội đồng Quản trị của HYI bao gồm 9 thành viên, với 3 người đại diện của ĐH Harvard, 3 người đại diện của United Board for Christian Higher Education in Asia (Hội đồng vì Giáo dục sau phổ thông công giáo tại châu Á) – một tổ chức phi chính phủ ở New York, và 3 thành viên độc lập có hiểu biết sâu rộng về châu Á.
Như vậy, theo tiến sĩ Trần Vinh Dự, HYI mà tân Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn từng có thời gian nghiên cứu tại đây không phải là một đơn vị do ĐH Harvard sở hữu. HYI có thể hiểu là một tổ chức thiện nguyện hoạt động độc lập, có ngân sách độc lập. Nhưng HYI là một phần không tách rời của cộng đồng Harvard. Hiểu nôm na, HYI là một dự án độc lập mà ĐH Harvard có tham gia với tư cách thành viên sáng lập.
HYI không phải là một khoa hay là một viện đào tạo và cũng không cấp bằng. Trong lịch sử, HYI có nhiều hoạt động như hỗ trợ thành lập Khoa nghiên cứu về ngôn ngữ và văn minh Á Đông của ĐH Harvard, thành lập thư viện Harvard Yenching Library của ĐH Harvard, thành lập tạp chí nghiên cứu Harvard Journal of Asiatic Studies etc, hỗ trợ trực tiếp cho nhiều trường ĐH ở Trung Quốc và Ấn Độ.
Tuy nhiên từ những năm 1950 trở lại đây thì HYI tập trung chính vào việc tài trợ học bổng cho các nghiên cứu sinh tiến sĩ và các giáo viên trẻ thuộc các trường ĐH hàng đầu ở Đông và Đông Nam Á ra nước ngoài nghiên cứu về khoa học xã hội và nhân văn. Tới nay, hơn 1.200 giảng viên và hơn 600 nghiên cứu sinh đã được HYI hỗ trợ, trong đó 400 tiến sĩ và thạc sĩ .
Theo tiến sĩ Trần Vinh Dự, với các chương trình tài trợ này, HYI không đào tạo mà là đơn vị cấp học bổng/ngân sách. Những người nhận tài trợ sẽ học tập và làm việc tại các cơ sở đào tạo khác nhau. Vì thế, sẽ rất bình thường nếu một người theo diện "visting scholar "
(tạm dịch: học giả được mời dạy hoặc nghiên cứu) do HYI tài trợ và làm việc ở Harvard ghi vào hồ sơ là "visiting scholar của Harvard". Trên website của HYI cũng ghi rất rõ là “chương trình này trao cơ hội cho các giảng viên trẻ trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn có 10 tháng nghiên cứu độc lập tại ĐH Harvard”.
Vì sao có chữ "Yên Kinh"?
Theo tiến sĩ Trần Vinh Dự, HYI là một quỹ tín thác công ích (public charitable trust) được thành lập từ năm 1928 với nguồn tài trợ thuần túy từ tài sản của nhà khoa học Charles Martin Hall.
Ông Hall là một nhà khoa học và một nhà sáng chế, đồng thời là một “đại gia” thời đó với tài sản có được vì thành lập công ty luyện kim Alcoa. Ông Hall mất năm 1941 lúc 51 tuổi và không có vợ con thừa kế. Tài sản của ông để lại theo di chúc được dùng cho mục đích thiện nguyện. HYI được thành lập dựa hoàn toàn trên nguồn ngân sách đến từ khối tài sản này.
Tuy nhiên, theo tiến sĩ Dự, chữ Yenching đến từ… một người da trắng khác, là tiến sĩ John Leighton Stuart (1876-1962), một nhà truyền giáo và một nhà giáo dục. Ông Stuart dành một phần đời ở Trung Quốc hoạt động truyền đạo Công giáo và làm giáo dục. Có giai đoạn ông còn là Đại sứ của Mỹ tại Trung Quốc (1946). Ông cũng là người sáng lập ĐH Yên Kinh (Yenching University), và là chất xúc tác để hình thành HYI tại ĐH Harvard năm 1928. Chính HYI trong giai đoạn đầu cũng tham gia hỗ trợ trực tiếp ĐH Yên Kinh và 5 trường đại học khác ở Trung Quốc và một ở Ấn Độ.
Tôn chỉ của HYI là nghiên cứu và hỗ trợ nghiên cứu, xuất bản về văn hóa Trung Hoa, châu Á đại lục, Nhật, Thổ Nhĩ Kỳ, các nước Balkan ở châu Âu bằng cách sáng lập, phát triển, hỗ trợ, duy trì các tổ chức giáo dục, hoặc hợp tác và liên kết với các tổ chức giáo dục khác.
Vì vậy, theo tiến sĩ Dự, HYI không hoạt động bằng tiền của Trung Quốc và cũng không hoạt động theo Trung Quốc hay nói cách khác không “thân Trung Quốc” như một số người nhận định.
